Plantageneci – dynastia, która zmieniła historię Anglii
Wprowadzenie
Dynastia Plantagenetów była jedną z najważniejszych rodzin królewskich w historii Anglii, panującą nieprzerwanie przez ponad trzysta lat, od połowy XII do końca XV wieku. W tym czasie jej przedstawiciele znacząco wpłynęli na kształtowanie polityki, systemu prawnego oraz tożsamości narodowej Anglii.
Panowanie Plantagenetów to okres intensywnych przemian – od wojen o wpływy w Europie, przez konflikty dynastyczne i rewolucje społeczne, po rozwój administracji, prawa i kultury. Ich rządy zapoczątkował Henryk II, a zakończył Ryszard III, który zginął w 1485 roku, zamykając erę średniowiecznych monarchów.
Na Portalu Historycznym chcielibyśmy przedstawić Wam skondensowane i przystępne opracowanie dziejów tej dynastii, które zainteresuje zarówno pasjonatów historii, jak i osoby dopiero zaczynające swoją przygodę z dziejami Anglii.
Kim byli Plantageneci?
Dynastia Plantagenetów wywodziła się z francuskiego rodu Andegawenów. Jej założycielem był Godfryd V, hrabia Andegawenii. To właśnie od jego przydomku – „Plantagenet” – pochodzi nazwa rodu. Nazwa ta pochodzi od rośliny żarnowca (łac. planta genista), którą Godfryd miał zwyczaj nosić w kapeluszu.
W 1154 roku jego syn, Henryk II Plantagenet, został królem Anglii. Był pierwszym przedstawicielem dynastii Plantagenetów na angielskim tronie. Tak rozpoczął się nowy rozdział w historii Anglii.
Ród Plantagenetów rządził przez 14 pokoleń. Ich panowanie trwało ponad 330 lat. W tym czasie Anglia przeżyła zarówno okresy wielkiej potęgi, jak i brutalnych wojen.
Dzięki temu stworzyli tzw. imperium andegaweńskie. W jego skład wchodziły m.in. Anglia, Normandia, Akwitania, Andegawenia i Gaskonia. To rozległe terytorium dawało im ogromną władzę, ale też prowadziło do konfliktów z królami Francji.
Plantageneci byli inteligentnymi, ale często brutalnymi władcami. Ich historia pełna jest zdrad, wojen, sojuszy i walk o tron. Na przestrzeni wieków ich ród rozpadł się na rywalizujące ze sobą linie: Lancasterów i Yorków, co doprowadziło do wybuchu wojny dwóch róż.
Henryk II i początki panowania
Narodziny potęgi Plantagenetów
Henryk II był synem Godfryda Andegaweńskiego i Matyldy, córki króla Henryka I. Dzięki temu połączył roszczenia do angielskiego tronu z dziedzictwem francuskich hrabstw. W 1154 roku objął władzę w Anglii, kończąc okres chaosu znany jako „Anarchia”.
Imperium Andegaweńskie
Henryk II rządził nie tylko Anglią. Był też władcą rozległych ziem we Francji – m.in. Normandii, Andegawenii i Akwitanii. Te posiadłości dały początek tzw. imperium andegaweńskiemu, które rozciągało się od Szkocji po Pireneje.
Tak wielka władza budziła sprzeciw królów Francji. Od samego początku Henryk musiał bronić swojej pozycji nie tylko wobec wrogów zewnętrznych, ale też własnej rodziny.
Reformy sądownicze
Jednym z największych osiągnięć Henryka II była reforma systemu sprawiedliwości. Wprowadził on:
- ławy przysięgłych,
- sądy królewskie,
- jednolity system prawa.
To właśnie w jego czasach zaczęły powstawać fundamenty angielskiego common law, które obowiązuje do dziś.
Konflikt z Kościołem
Władza Henryka nie znała granic – aż do momentu, gdy starł się z arcybiskupem Tomaszem Becketem. Początkowo Becket był jego lojalnym współpracownikiem. Po objęciu funkcji arcybiskupa Canterbury zaczął jednak bronić niezależności Kościoła.
Konflikt zakończył się tragicznie. W 1170 roku czterech rycerzy Henryka zamordowało Becketa w katedrze. Król musiał później publicznie pokutować.
Ryszard Lwie Serce
Rycerz, który rzadko bywał w Anglii
Ryszard I Plantagenet, znany jako Ryszard Lwie Serce, był trzecim synem Henryka II. Już za życia stał się legendą – symbolem rycerskości i odwagi.
Jednak jako król rzadko przebywał w Anglii. Większość jego panowania (1189–1199) upłynęła mu na wyprawach wojennych.
Trzecia wyprawa krzyżowa
Ryszard był jednym z przywódców trzeciej wyprawy krzyżowej. Jego celem było odbicie Jerozolimy, zdobytej przez muzułmańskiego wodza Saladyna.
Angielski król nie zdołał zdobyć miasta, ale odniósł szereg zwycięstw. Zdobył m.in. Akkę i wygrał bitwę pod Arsuf. Zawarł też traktat, który zapewnił chrześcijańskim pielgrzymom dostęp do Ziemi Świętej.
Więzienie i okup
W drodze powrotnej Ryszard został pojmany w Austrii i przekazany cesarzowi Henrykowi VI. Anglicy musieli zapłacić olbrzymi okup za jego uwolnienie – 150 000 marek srebra.
Choć Ryszard był nieobecny, ludzie wciąż go kochali. Jego legenda przetrwała wieki, a postać pojawia się do dziś w opowieściach o Robin Hoodzie.
Śmierć na polu bitwy
Ryszard zginął w 1199 roku podczas oblężenia niewielkiego zamku Châlus we Francji. Trafiony bełtem z kuszy, zmarł na skutek zakażenia ran.
Wojna stuletnia i rozłam dynastii
Wojna Plantagenetów z Francją (1337–1453)
Plantageneci byli nie tylko władcami, ale także twórcami jednej z najdłuższych i najbardziej wyniszczających wojen średniowiecznej Europy. Wojna stuletnia między Anglią a Francją trwała od 1337 do 1453 roku i miała swoje korzenie w roszczeniach dynastycznych.
Król Edward III, wnuk króla Francji Filipa IV Pięknego, zgłosił prawa do francuskiego tronu po śmierci Karola IV. Jednak francuska szlachta wybrała kuzyna – Filipa VI z dynastii Walezjuszy. Edward, nieuznający tej decyzji, wypowiedział wojnę.
Początkowe sukcesy Anglii
W pierwszej fazie wojny przewagę zdobyli Anglicy. Kluczowe zwycięstwa to:
- Bitwa pod Crécy (1346) – Anglicy, dzięki łucznikom, rozgromili francuską armię rycerską.
- Oblężenie Calais (1347) – Anglia zdobyła ważny port i utrzymała go przez ponad sto lat.
- Bitwa pod Poitiers (1356) – Edward, zwany Czarnym Księciem, wziął do niewoli króla Francji Jana II Dobrego.
Wydawało się, że Francja upadnie. Jednak wojna nie zakończyła się. Po okresie rozejmu walki wybuchły na nowo.
Kryzys i zmiana losów
Wojna stuletnia była nie tylko starciem militarnym, ale też ekonomicznym i społecznym. Obie strony zmagały się z dżumą, buntami i kryzysem wewnętrznym.
Anglia, osłabiona po śmierci Edwarda III i Czarnego Księcia, coraz częściej ponosiła straty. Pod koniec XIV wieku Francuzi odzyskali część ziem, choć wojna jeszcze nie dobiegła końca.
W XV wieku Anglicy raz jeszcze uderzyli z siłą. Henryk V odniósł kolejne spektakularne zwycięstwo – bitwę pod Azincourt (1415). W 1420 roku, na mocy traktatu z Troyes, został uznany za przyszłego króla Francji.
Joanna d’Arc i upadek Anglików
Po śmierci Henryka V sytuacja się zmieniła. Na scenę wkroczyła Joanna d’Arc, która poprowadziła Francuzów do odbicia Orleanu i koronacji Karola VII w Reims.
Jej pojmanie i śmierć nie zatrzymały odbudowy Francji. W ciągu kolejnych lat Anglicy tracili kolejne terytoria. W 1453 roku upadło Bordeaux – ostatni większy bastion Anglii na kontynencie. W ten sposób zakończyła się wojna stuletnia.
Rozłam dynastii – Lancasterowie kontra Yorkowie
Wojna z Francją zrujnowała finanse i autorytet Plantagenetów. W kraju narastały konflikty polityczne, społeczne i dynastyczne.
Władza przeszła w ręce Lancasterów – bocznej linii Plantagenetów, której przedstawicielem był Henryk IV, syn Jana z Gandawy. Jednak druga linia – Yorkowie – także rościła sobie prawa do tronu.
Tak rozpoczęła się kolejna wojna – wojna dwóch róż (1455–1485). Była to seria bratobójczych bitew między Lancasterami (symbol: czerwona róża) a Yorkami (biała róża).
W ciągu 30 lat Anglia pogrążyła się w chaosie, a wielu członków arystokracji zginęło w walce lub zostało straconych.
Upadek Plantagenetów
Ostatnim królem z dynastii Plantagenetów był Ryszard III – przedstawiciel Yorków. Rządził krótko, zmagając się z buntami i spiskiem rodu Tudorów.
W 1485 roku, podczas bitwy pod Bosworth, Ryszard zginął z rąk wojsk Henryka Tudora. Jego śmierć zakończyła ponad 300-letnie panowanie Plantagenetów.
Henryk Tudor, jako Henryk VII, założył nową dynastię – Tudorów. Poślubił Elżbietę York i połączył zwaśnione rody, kończąc wojnę dwóch róż.
Plantageneci a kultura i dziedzictwo
Dynastia Plantagenetów zapisała się nie tylko w historii politycznej, ale również w dziejach kultury i sztuki średniowiecznej Europy. Ich rządy przypadły na czas wielkich przemian w architekturze, edukacji i religijności.
Rozkwit gotyku i mecenat królewski
Plantageneci byli fundatorami wielu świątyń, opactw i katedr. Dzięki ich wsparciu rozwinęła się architektura gotycka – lekka, wysoka, pełna detali. Katedra w Salisbury, rozbudowa opactwa Westminster czy świątynie w Yorku i Canterbury to tylko niektóre z przykładów tej spuścizny.
Uniwersytety i nauka
W czasach Plantagenetów powstały i rozwijały się pierwsze uniwersytety w Anglii – w Oksfordzie i Cambridge. Choć początki tych uczelni sięgają wcześniejszych lat, to właśnie królowie tej dynastii nadali im przywileje i wspierali ich rozwój.
Plantageneci rozumieli wartość edukacji – nie tylko dla duchowieństwa, ale też dla administracji królewskiej i sądownictwa. Tworzyli podwaliny nowoczesnego państwa opartego na wiedzy i piśmie.
Literatura i język
Za panowania Plantagenetów rozwijała się również literatura angielska. Pojawiali się pierwsi wielcy twórcy – tacy jak Geoffrey Chaucer, autor „Opowieści kanterberyjskich”.
W tym okresie język angielski zaczął wypierać francuski z sądów, administracji i literatury. Był to ważny krok w tworzeniu tożsamości narodowej Anglików.
Dziedzictwo kulturowe Plantagenetów
Plantageneci pozostawili po sobie trwałe dziedzictwo. To nie tylko zamki i prawo, ale też mentalność i styl rządzenia, który inspirował późniejsze dynastie. Ich wpływ sięga również współczesności – fascynują historyków, pisarzy, filmowców i graczy.
Wielu miłośników historii szuka informacji o tej dynastii w książkach, serialach i filmach. Ale prawdziwa wiedza kryje się w źródłach i sprawdzonych opracowaniach. Na Portalu Historycznym znajdziesz jeszcze więcej fascynujących materiałów o Plantagenetach i innych dynastiach średniowiecznej Europy.
Podsumowanie
Dynastia Plantagenetów to jedna z najdłużej panujących i najbardziej wpływowych rodzin królewskich w historii Anglii. Ich panowanie trwało ponad 300 lat – od XII do XV wieku – i obfitowało w dramatyczne wydarzenia, wojny, reformy i przełomy polityczne.
To właśnie Plantageneci:
- stworzyli fundamenty prawa angielskiego,
- uczestniczyli w wyprawach krzyżowych,
- prowadzili wielką wojnę z Francją,
- wywołali wojny domowe o tron,
- a także wspierali rozwój nauki, architektury i kultury.
Ich dzieje to gotowy materiał na film historyczny, powieść lub… porządny artykuł na portalu historycznym.
Choć ich dynastia zakończyła się wraz ze śmiercią Ryszarda III, dziedzictwo Plantagenetów trwa nadal – w instytucjach, tradycjach i pamięci historycznej Anglików.
